ADLİ SİCİL VE ARŞİV KAYITLARININ SİLİNMESİ

Ceza hukuku kapsamında bireylerin suç teşkil eden eylemleri neticesinde aldıkları mahkûmiyet kararlarının kamu otoritelerince kayıt altına alınması, modern hukuk sistemlerinin en temel uygulamalarından biridir. Türkiye’de bu kayıt sistemi, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olup, kişinin ceza geçmişine ilişkin bilgilerin belirli kurallar dâhilinde tutulmasını ve gerektiğinde silinmesini öngörmektedir.

Adli sicil sistemi, ceza adalet mekanizmasının ayrılmaz bir parçası olup, bireylerin ceza mahkemelerince verilmiş ve kesinleşmiş mahkûmiyet kararlarının merkezi bir veri tabanında kayıt altına alınmasını sağlar. Bu kayıtlar, kamu güvenliğini sağlamaya, yargı kararlarının etkinliğini artırmaya ve tekrarlanan suçların önüne geçmeye hizmet eder. Ancak bu sistem, cezasını çekmiş ya da beraat etmiş bireylerin gelecekteki yaşamlarını derinden etkileyebilecek sonuçlar doğurabilir.

İnfaz sonrası bireyi topluma yeniden kazandırma ilkesi doğrultusunda, adli sicil ve arşiv kayıtlarının süresiz olarak muhafaza edilmesi bireyin hak ve özgürlükleriyle çelişmektedir. Bu ilke doğrultusunda ilgili kayıtların daimi nitelikte olmaması gerekir. Adli sicil ve arşiv kayıtları konusunda hem bireyin anayasal hakları hem de toplumun güvenlik ihtiyacı açısından hassas bir denge gözetilmelidir. 

ADLİ SİCİL VE ARŞİV KAYITLARI NEDİR?

Adli Sicil Kaydı

Adli sicil kaydı, birey hakkında ceza mahkemeleri tarafından verilmiş ve kesinleşmiş mahkûmiyet kararlarının merkezi bir sistemde tutulduğu kayıttır. 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 4. maddesi uyarınca bu kayıtlar, Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulmakta ve muhafaza edilmektedir.

Adli sicil kaydında yalnızca kesinleşmiş ceza mahkûmiyetleri yer alır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), beraat, ceza zaman aşımı veya cezanın ertelenmesi gibi kararlar, adli sicil kaydına doğrudan işlenmez. Ancak bu kararların uygulama biçimi, arşiv kayıtlarında farklılık göstermektedir.

Arşiv Kaydı

Adli sicil kaydı sistemden silinse bile, ilgili bilgi tamamen yok edilmez; “arşiv kaydı” adıyla sistemde tutulmaya devam eder. Bu kayıtlar genel erişime kapalı olup, yalnızca Adli Sicil Kanunu’nun 12. maddesi kapsamında belirli koşullarda kamu kurumları, yargı makamları ve güvenlik birimleri tarafından incelenebilir. Arşiv kayıtları, doğrudan bireyin günlük yaşamını etkilemese de özellikle güvenlik soruşturmalarında, kamuya açık görevlerde veya yurtdışı işlemlerinde bireyin önünde engel teşkil edebilmektedir.

ADLİ SİCİL VE ARŞİV KAYITLARI NASIL SİLİNİR?

ADLİ SİCİL KAYDININ SİLİNMESİ

Adli sicil kaydı silinme işlemi için hükmün infazının tamamlanması gerekir. Başka bir deyişle hapis cezası varsa yatılmış, para cezası varsa ödenmiş olması gerekir. Şayet hapis cezası ertelenmiş ise erteleme süresinin dolmuş olması gerekir. Adli sicil kaydı durum ve koşulların uygunluğu halinde otomatik olarak silinir. Ancak kurumun iş yoğunluğu ve sicillerin fazlalığından dolayı dilekçe ile başvurulması daha hızlı bir yol olacaktır. Yazılı başvuru üzerine Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından adli sicil kaydı silinerek arşiv kaydına alınır.

Yasal Çerçeve

Adli sicil kaydının silinmesine ilişkin esaslar, 5352 sayılı Kanun’un 9. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre adli sicil kayıtları, aşağıda belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde re’sen veya talep üzerine sistemden çıkarılır:

• Cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması,

• Ceza mahkûmiyetini bütün sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikâyetten vazgeçme veya etkin pişmanlık,

• Ceza zamanaşımının dolması,

• Genel af,

• İlgilinin ölümü

• Türk vatandaşları hakkında yabancı mahkemelere verilmiş olup kanun gereği adli sicile kaydedilen hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkûmiyet hükümleri, kesinleştiği tarihten itibaren mahkûmiyet kararında belirtilen sürenin geçmesi halinde.

İnfazın Tamamlanması ve Otomatik Silme

İlgili cezanın infazının tamamlanmasının ardından, Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü ilgili kaydı sistemden çıkarmaktadır. Bu işlem çoğu zaman otomatik olarak gerçekleştirilse de sistemsel hatalar veya yoğunluk sebebiyle bireyin talebiyle silinme süreci başlatılabilir.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. maddesinde düzenlenen HAGB kararı, mahkeme tarafından verilen hükmün sanık aleyhine hüküm doğurmadan ertelenmesini ifade eder. Bu durumda kişi hakkında hüküm açıklanmaz ve denetim süresi (genellikle 5 yıl) boyunca yeniden suç işlememesi durumunda dava ortadan kalkar. HAGB kararı adli sicil kaydına yansımasa da belirli bir süre boyunca arşiv kaydında yer almaya devam eder. Bu sürenin sorunsuz tamamlanmasıyla birlikte arşiv kaydının da silinmesi mümkündür.

ARŞİV KAYDININ SİLİNMESİ

Yasal Çerçeve

5352 sayılı Kanun’un 12. maddesi, arşiv kayıtlarının ne zaman ve nasıl silineceğini belirler. Bu hükme göre:

• Kişinin vefatı üzerine,

• Genel ya da özel af ilanı üzerine,

• Yasaklanmış hakların iadesine ilişkin mahkeme kararı alınması koşuluyla on beş yıl geçmesiyle veya mahkeme kararı alınması koşulu aranmaksızın otuz yıl geçmesiyle,

• Diğer mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren beş yıl geçmesiyle,

• Fiilin kanunla suç olmaktan çıkarılması halinde bu suçtan mahkûmiyete ilişkin adlî sicil ve arşiv kayıtları,

• Kanun yararına bozma veya yargılamanın yenilenmesi sonucunda verilen beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararının kesinleşmesi halinde önceki mahkûmiyet kararına ilişkin kayıtlar silinir.

YASAKLANMIŞ HAKLARIN İADESİ

Yasaklanmış haklar, mahkûmiyet kararı neticesinde kişiye yasaklanan haklardır (örneğin kamu hizmetine girme, seçme-seçilme hakkı, velayet hakkı gibi). 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi kapsamında, mahkeme kararıyla bu haklar geri alınabilir. Adli sicil arşiv kayıtlarının silinmesinde önemli hukuki araçlardan biri de yasaklanmış hakların iadesidir. Bu karar, cezası infaz edilen kişilerin kaybettikleri bazı hakları (örneğin kamu görevine girme, seçilme, silah ruhsatı alma gibi) yeniden kazanmasını sağlar. 

Genel olarak, cezanın infazından sonra üç yıl boyunca yeni bir suç işlememiş ve iyi hâlli olduğu tespit edilen kişiler mahkemeye başvurarak bu hakların iadesini talep edebilir. Ancak infaz, genel af ya da etkin pişmanlık dışında bir nedenle sona ermişse, bu süre beş yıl olarak uygulanır ve en az, hapis cezası süresine üç yıl eklenerek hesaplanan süreden uzun olmalıdır. Mahkemece verilen memnu hakların iadesi kararı hakların geri kazanılmasının yolunu açması yönüyle, bireyin geçmişinden arındırılarak toplumsal hayata daha eşit şartlarda katılabilmesi açısından büyük önem taşır.

ADLİ SİCİL KAYDI SİLDİRME BAŞVURU USULÜ

Adli sicil kaydı sildirmek işlemi için öncelikle gerekli şartları taşıyıp taşımadığınız kontrol edilmelidir. Gerekli şartları taşıyor iseniz; her ne kadar bazı silme işlemleri re’sen gerçekleştirilse de başvuru yoluyla adli sicil ve arşiv kayıtlarının silinmesi talep edebilirsiniz.

Adli sicil kaydının silinmesi başvurusu için birtakım belgeler gereklidir. Bu belgeler kişiden kişiye değişiklik göstermekte ise de genel olarak; başvuru dilekçesi, kimlik fotokopisi, gerektiğinde mahkeme kararı veya belirli bir süre içinde verilen cezaların sona erdiğine dair belgelerdir. Bu belgelerin eksiksiz olması başvurunuzun sonuçlanmasını hızlandıracaktır.

Başvurular, yazılı dilekçe ile bizzat veya avukat aracılığıyla Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne yapılabilir. Dilekçede, silinme talebine gerekçe oluşturan bilgi ve belgelerin sunulması gerekmektedir. Başvuru için adli sicile kaydedilmiş olan cezaya hükmeden mahkemenin bulunduğu ilde veya ilçede olmanız şart değildir. Adliyelerde bulunan Adli Sicil Müdürlüğüne dilekçe vererek başvuru sürecinizi tamamlayabilirsiniz.

Ayrıca, Adli sicil kaydı düzeltme ve sildirme başvurusu artık E-Devlet üzerinden yapılabilmektedir. Bu uygulama sayesinde başvurular daha kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. E-Devlet üzerinden başvuru yapabilmek için öncelikle E-Devlet üzerinden adli sicil kaydı silme başvuru formunu doldurmanız ve istenen belgeleri hazır bulundurmanız gerekmektedir. Başvuru aynı gün işleme koyulmaktadır. Bu süreçte yetkililer tarafından ek belge talep edilebilir. Bununla birlikte sonuçlar da E-Devlet üzerinden görüntülenebilmektedir. Bu süreç başvurunun durumuna bağlı olarak değişebilse de E-Devlet üzerinden yapılan adli sicil kaydı silme işlemi, genellikle 30 gün içerisinde sonuçlanmaktadır.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Adli sicil ve arşiv kayıtlarının silinmesi, yalnızca bireyin geçmişini unutturmakla kalmaz; aynı zamanda yeniden sosyalleşmesini ve ekonomik hayata katılımını kolaylaştırır. Başka bir deyişle adli sicil ve arşiv kayıtlarının silinmesi yalnızca hukuki bir düzeltme işlemi değil, aynı bir sosyal rehabilitasyon politikasıdır. Hukukun temel ilkeleri arasında yer alan cezanın infazıyla birlikte bireyin yeniden topluma kazandırılması amacı, bu düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır.

Her ne kadar mevcut sistem kayıtların silinmesini öngörse de uygulamada yaşanan gecikmeler, sistemsel hatalar ve bireyin bilinç eksikliği nedeniyle bu hakların yeterince kullanılamadığı gözlemlenmektedir. Hukuk devleti ilkesi çerçevesinde, ceza infazının ardından bireyin “ikinci bir hayat” kurabilmesi için hem vatandaşların bilinçlendirilmesi hem de uygulayıcı kurumların daha etkin çalışması büyük önem taşımaktadır.