Giriş

Tüm dünyada popüler olan ve ülkemizde de 60 milyona yakın kullanıcısı bulunan İnstagram’a erişimin engellenmesiyle birlikte, pek çok insan tarafından erişim engeli kurumunun mahiyeti merak konusu olmaya başlamıştır. İnternet sitelerine ve bu sitelerdeki paylaşımlara erişim engeli getirilmesi yetkisi, devletin egemenlik hakkının bir görünümü niteliğinde olsa da ifade özgürlüğünün kısıtlanması sebebiyle kamu yararı ile bireysel hak ve özgürlükler arasında ince bir çizgi üzerinde bulunmaktadır. Zira devlet tarafından kamu yararı amacıyla getirilen tüm kısıtlamalar, eş zamanlı olarak bireylerin hak ve özgürlüklerini de kısıtlamaktadır. Bu anlamda, erişim engelinin de kanunlara uygun olarak gerçekleştirilmesi ve amacına uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Bu makalemizde sizlere erişim engeli kurumunun mahiyeti, amacı ve şartları konusunda bilgilendirmede bulunacağız. 

Makalemizin Amacı Nedir?

Egemenlik hakkına sahip tüm dünya devletlerinde olduğu gibi ülkemizde de pek çok zaman pek çok farklı internet ortamı kamu yararı gibi birtakım toplumsal nitelikli gerekçelerle kısıtlanmış ve erişim engeli getirilmiştir. 6 Nisan 2015 tarihinde Twitter’a, 29 Nisan 2017’de Wikipedia’ya ve farklı tarihlerde Youtube’a getirilen erişim engelleri, ülkemizde uygulanmış olan erişim engellerinden sadece birkaçıdır. 

2 Ağustos 2024 tarihinde ülkemizde 60 milyona yakın kullanıcısı bulunan İnstagram’ın Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun 490.05.01.2024.-608903 sayılı kararıyla erişimin engellenmesi sonrasında erişim engeli müessesinin mahiyeti ve şartları yeniden gündeme gelmiş ve pek çok kişi tarafından merak konusu olmuştur.

Erişim Engeli Nedir?

Erişim engeli müessesi, 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmiştir. Kanunun “Tanımlar” başlıklı 2. Maddesinde Erişim, “Bir internet ortamına bağlanarak kullanım olanağı kazanılması” olarak tanımlanmıştır. Bu anlamda erişim engelinin bir internet ortamına bağlanarak kullanım olanağı kazanılmasının engellenmesi ve bahsi geçen internet ortamına girişin kısıtlanması olarak tanımlanması doğru olacaktır. Nitekim 2 Ağustos 2024 tarihinde Bilgi Teknolojileri Kurumu tarafından getirilen erişim engeliyle birlikte, kişilerin İnstagram sosyal medya uygulamasına girmesi kısıtlanmıştır. İdarenin tüm kararlarının gerekçeli olması gerekliliği karşısında Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun İnstagram’a erişim engeli getiren 490.05.01.2024.-608903 sayılı kararında gerekçe gösterilmemiş olması, İnstagram’ın aşağıda göstereceğimiz gerekçelerin hangisinden kaynaklı olarak erişim engeli getirildiği konusunda açıklama yapmamıza engel olmaktadır.

Erişim Engeli Neden Getirilir?

Devletin, toplum yararını koruma yükümlülüğü göz önüne alındığında erişim devletin engeli getirme yetkisinin aynı zamanda bir yükümlülük olduğu açıktır. Ancak devlet, toplum yararı için kullandığı bütün vasıtalarda olduğu gibi erişim engeli yetkisini kullanırken de orantılı olmalı ve toplum yararını sağlamak adına bireysel tüm özgürlükleri bir kenara atmamalıdır. Aynı zamanda bütün hukuk devletlerinde olduğu gibi devlet, erişim engeli konusunda da kanunlarla ve diğer sair mevzuatla bağlı olmalıdır. Peki Türk mevzuatında erişim engeli şartları nasıl düzenlenmiştir?

Erişim Engeli Getirilmesinin Şartları

Erişim engeli getirilmesinin şartları, 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un 8. Vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Erişim engeli kararı, esasen soruşturma evresinde hakim kararıyla, kovuşturma evresinde ise mahkeme kararıyla verilmektedir. Ancak Kanun, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısına Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı’nı da erişim engeli konusunda yetkilendirmiştir.

İnternet ortamında yapılan ve içeriği Kanun’un 8. Maddesinde katalog şekilde sayılan suçların işlendiğine dair yeterli şüphe bulunan durumlarda içeriğin çıkarılmasına veya erişimin engellenmesine karar verilmektedir. İçeriğin çıkarılması ve erişim engellenmesi kararı, sadece Kanun’da katalog şekilde sayılan suçların söz konusu olması durumunda uygulanabilmektedir. Bu suçlar;

• İntihara yönlendirme

• Çocukların cinsel istismarı

• Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma

• Sağlık için tehlikeli madde temini

• Müstehcenlik

• Fuhuş

• Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama

• Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar

• Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçlar

• Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanununun 27 nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasında yer alan suçlar

Her ne kadar erişimin engellenmesi kararının esasen hakim veya mahkeme kararıyla verileceği düzenlenmişse de aynı maddenin 4. Fıkrasında internet ortamında yapılan yayınlarda  bahsi geçen suçların işlendiğine dair yeterli şüphe bulunması durumunda içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararının re’sen Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı tarafından da verilebileceği düzenlenmiştir. 

Kanun’un 8/A maddesi, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde içeriğin çıkarılması ve erişimin engellenmesi durumunu düzenlemektedir. Buna göre;

• Yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması

• Millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması

• Suç işlenmesinin önlenmesi

• Genel sağlığın korunması

Sebeplerinden bir veya birkaçının bulunması halinde hakim, Cumhurbaşkanı ve ilgili Bakanlıkların talebi üzerinde Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı tarafından içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararı verilebilmektedir. Ancak bu durumda, Bilgi Teknolojileri tarafından verilen içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararının 24 saat içerisinde sulh ceza hakiminin onayına sunulması gerekmektedir. Hakim, kararını 48 saat içerisinde açıklamakta, aksi halde içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararı kendiliğinden kalkmaktadır. 

İnstagram’a Getirilen Erişim Engeli

2 Ağustos 2024 tarihinde İnstagram’a getirilen erişim engeli her ne kadar an itibariyle kaldırılmış durumda olsa da anılan kararın hukukiliğinin incelenmesi ve tartışılması gerekmektedir. İnstagram’a erişim engeli getiren Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun 490.05.01.2024.-608903 sayılı kararında, yukarıda açıkladığımız ve Kanun’da katalog olarak belirlenen suçlardan ve durumlardan hangisi sebebiyle erişimi engellenmesi kararı verildiği kamuoyuna açıklanmamıştır. İdarenin tüm işlemlerinin gerekli olması ilkesinin yanı sıra İdare tarafından verilen kararların denetlenebilirliğinin sağlanabilmesi açısından da kararın gerekçeli olarak kamuoyuna sunulması hukuken doğru olandır. Ne var ki İnstagram’a getirilen erişim engeli tedbirinde, Kanun’da sayılan katalog suçlardan hangisi sebebiyle erişim engeli getirildiği hususu bir yana, Kanun’un hangi hükmüne dayanıldığı dahi bilinmezliğini korumaktadır. 

Erişimin engellenmesi kararlarına ve kararların hangi sulh ceza hakimliğine onaylatıldığına ilişkin bilgilere Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun internet sitesinde yer alan sorgulama ekranından ulaşılabilmektedir. Bilgi Teknolojileri Kurumu tarafından re’sen verilen erişimin engellenmesi kararının 24 saat içerisinde sulh ceza hakiminin onayına sunulması gerekliliği karşısında İnstagram’a erişim engeli getiren 490.05.01.2024.-608903 sayılı karar içeriğinde, kararın hangi sulh ceza hakimliğine onaylatıldığı konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. İdare tarafından verilen kararların denetlenebilir olması gerekliliği göz önüne alındığında, usule yönelik işlemlerin de tamamının kamuoyuyla paylaşılması gerekmesine rağmen İnstagram’a erişimi engelleyen 490.05.01.2024.-608903 sayılı kararda kamuoyuyla paylaşılması gereken bilgilerin tam olarak bulunmaması, eksiklik teşkil etmiştir.

Sonuç

Erişim engelleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “İfade Özgürlüğü” başlıklı “Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar. Bu madde, Devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel değildir.”  Şeklinde düzenlenen 10. Maddesiyle pek çok zaman çatışmaktadır. Zira kamu yararı gerekçesiyle erişimi engellenmesi, öbür taraftan da bireylerin erişime engellenen internet ortamı üzerinden bilgi almasını ve bu ortam üzerinden fikir hürriyetini kullanma özgürlüğünü kısıtlamaktadır. 

Erişimin engellenmesi kararının, ifade özgürlüğünün ihlali ile kamu yararı arasında çok ince bir çizgiye sahip olduğu açıktır. Bu durumda yapılması gereken, erişim engellenmesi kararının kamu yararı açısından gerekli olduğu konusunda kamuoyunu yeterince aydınlatmaktır. Nitekim Wikipedia’ya 26 Aralık 2019 tarihinde erişimin engellenmesi sonrasında konu Anayasa Mahkemesi’ne taşınmış ve 2017/22355 başvuru numaralı 26/12/2019 tarihli kararın 82 numaralı ara kararında “Bilgi alma ve verme özgürlüğüne halel gelmemesi için Wikipedia’da yer alan içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla yapılacak bir müdahalenin demokratik toplumda gerekli olduğu ilgili ve yeterli bir gerekçe ile ortaya konulmalıdır.” Şeklinde karar verilmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin, erişimin engellenmesi kararının kamu yararı için gerekli olması ve kararın da gerekçeli şekilde verilmesi konusunda tutumu açıktır.

Sonuç olarak, erişimin engellenmesi kararı kimi durumlarda toplum yararı açısından gerekli olsa da tıpkı İdare’nin vereceği tüm kararlar gibi erişimin engellenmesi kararının da amaçla orantılı olması ve gerekçelerinin kamuoyuyla yeterli şekilde paylaşılması gerekmektedir. Aynı zamanda İdare, hukuk devleti ile kanunların üstünlüğü ilkelerine tam anlamıyla riayet etmeli ve Kanun’da belirtilen usulî işlemleri eksiksiz olarak tamamlamalıdır. Aksi halde, verilen kararın hukuka ve usule  aykırı olması sonucu doğacak ve hukukun üstünlüğü ilkesinin ağır şekilde zedelenmesi söz konusu olacaktır.

Bu makalemizde sizlere İnstagram’a erişimin engellenmesiyle birlikte son zamanlarda çok fazla merak edilen erişimin engellenmesi kurumunun mahiyeti ve Türk Hukuku’nda düzenlenme şekli hakkında kısa bir bilgilendirmede bulunduk. 

Av. Utku Mehmet Yetiş